KUMINIKADU IMPRENSA
Dili, 3 Setembro 2025
S.E. Ministru Planeamentu no Investimentu Estratéjiku, Eng. Gastão Francisco de Sousa, partisipou iha Reuniaun Ordinária Konsellu Ministrus, ne’ebé hala’o iha Palásiu Governu, Dili, ho objetivu fó konsiderasaun ba projetu-projetu rezolusaun relasiona ho adezaun plena Timor-Leste nian ba ASEAN.
Aprova Projetu Proposta Rezolusaun Parlamentu Nasionál
Iha reuniaun ne’e, Konsellu Ministrus aprova projetu Proposta Rezolusaun Parlamentu Nasionál nian, ne’ebé aprezenta husi S.E. Vise-Ministra ba Asuntu ASEAN, Milena Maria da Costa Rangel, kona-ba adezaun Timor-Leste ba instrumentu legál prinsipál sira tuirmai:
-
Akordu ASEAN kona-ba Jestaun Dezastre no Resposta ba Emerjénsia (AADMER) – hodi integra Timor-Leste iha kooperasaun rejionál prevensaun, preparasaun, resposta no rekuperasaun.
-
Akordu kona-ba Sentru Koordenasaun ASEAN ba Asisténsia Umanitáriu (AHA Centre) – fó asesu ba mobilizasaun lalais rekursus, fahe informasaun no asisténsia téknika.
-
Tratadu kona-ba Zona Livre Arma Nukleár iha Sudeste Aziátiku (SEANWFZ) – reafirma kompromisu Timor-Leste ba pás, seguransa no dezarmamentu.
-
Akordu-Kuadru kona-ba Reforsu Kooperasaun Ekonómika ASEAN nian – integra Timor-Leste iha mekanizmu liberalizasaun komérsiu, investimentu no kolaborasaun ekonómiku.
-
Protokolu kona-ba Mekanizmu Reforsadu Rezolusaun Disputa nian – garante rezolusaun pasífika no serteza jurídika ba disputa ekonómika/komersiál.
-
Akordu ASEAN kona-ba Turizmu – promove ASEAN hanesan destinu turístiku integradu, inklui fasilitasaun viajen no dezenvolvimentu kapasidade.
-
Akordu Multilaterál ASEAN kona-ba Servisus Aéreus (MAAS) no Protokolu Komplementár sira – reforsa konektividade aérea, komérsiu, turizmu no investimentu.
Aprova Projetu Rezolusaun Governu
Konsellu Ministrus mós aprova projetu Rezolusaun Governu nian, relasiona ho adezaun ba instrumentu rejionál sira tuirmai:
-
Akordu ASEAN kona-ba Poluisaun Atmosférika Transfronteira (AATHP) – garante kooperasaun iha prevensaun no mitigasaun inséndiu florestais.
-
Akordu kona-ba Sentru ASEAN ba Biodiversidade – promove konservasaun, fahe informasaun no mobiliza rekursus finanseiru ba inisiativa ambientál.
-
Karta Rede Universidades ASEAN (AUN) – fó asesu ba programa mobilidade estudante, peskiza sientífika no inovasaun.
-
Akordu kona-ba Sentru ASEAN ba Envellesimentu Ativu no Inovasaun (ACAI Centre) – suporta polítika públika no programa peskiza kona-ba envellesimentu saudavel.
-
Entendimentu Ministeriál kona-ba Kooperasaun iha Turizmu – dezvolvimentu rejiaun hanesan destinu turístiku integradu.
-
Entendimentu Ministeriál kona-ba Kooperasaun iha Minerais – promosaun jestaun sustentavel no kolaborasaun públiku-privadu.
-
Kontribuisaun Finanseira ba Sekretariadu ASEAN – hodi suporta kustu lojístiku no administrativu relasiona ho adezaun plena Timor-Leste nian.
Preparasaun Serimónia Adezaun
Iha oportunidade ida-ne’e, S.E. Vise-Ministra ba Asuntu ASEAN, Sra. Milena Maria da Costa Rangel mós apresenta preparasaun lojístika ba serimónia adezaun ofisiál Timor-Leste nian ba ASEAN, ne’ebé sei hala’o iha Malázia iha loron 26 Outubru 2025.